Kaldıraçlar

Kas kuvvetiyle kaldırmakta zorlanacağımız veya kaldırmayı aklımıza dahi getiremediğimiz büyük ağırlıktaki cisimleri işçilerin sadece elindeki kol demiri veya manivela denilen demir çubuğu kullanarak kaldırdığını görmüşüzdür. Kaldırılacak  cisimlerin altına sokularak daha kolay kaldırmamızı sağlayan demir çubuklara veya kalaslara kol demiri ya da manivela denir. Manivelalar bir tür kaldıraçtır.

Bir destek noktası etrafında dönebilen  sağlam yapılı çubuktan oluşan düzeneğe kaldıraç denir.

Kaldıracın etrafında döndüğü noktaya destek, kaldıraca uygulanan kuvvetin destek noktasına olan uzaklığına kuvvet kolu, kaldıraçla kaldırılacak yükün destek noktasına olan uzaklığına da yük kolu denir. Dengenin bulunduğu noktaya göre toplam tork alınırsa,

Kuvvet x Kuvvet kolu = Yük x Yük kolu    olur.

Bir kaldıraçla yükü daha az kuvvet uygulayarak kaldırıyorsak, kuvvetten kazanç sağlamış oluruz.    Kaldıraçta kuvvetten kazanmak için kuvvet kolunun, yük kolundan büyük olması gerekir. Böylelikle cisimler ağırlığından daha küçük kuvvetlerle dengede tutulabilirler.

Kaldıraçlar yük,destek ve kuvvetin yerine göre isimlendirilir. Bunlar;

a-)Yükün, kuvvet ile destek arasında olduğu kaldıraçlar

Bu kaldıraç türlerinde yük ortada bulunur.  Günlük hayatta kullandığınız fındık ceviz kıracakları, menteşeli kapılar, el arabalarıve gazoz açacakları bu türden kaldıraçlara örnek olarak verilebilir.

b-)Kuvvetin, yük ile destek arasında olduğu kaldıraçlar

Bu kaldıraç türlerine örnek olarak tenis raketi, cımbız, kürek, maşa ve tel  zımba gibi araçlar verilebilir.

c-) Desteğin, yük ile kuvvet arasında olduğu kaldıraçlar

Bu tip kaldıraçlara örnek olarak; makas, tahterevalli, eşit kollu terazi, yan keski, keser, pense, kerpeten, kriko, kargaburnu ve ağır bir taşı kaldırmakta kullanılan manivela verilebilir.

Derleyen: Baki TURAN
Kaynak:  Atatürk Üniversitesi  Fizik Öğretmenliği Bölümü 1. Sınıf “Genel fizik”  Dersi Ders Notları (Baki TURAN); Açık Öğretim Fizik Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Fizik Dersi Ders Kitapları