Hareket göreceli midir?

Bir cismin hareket edip etmediğine karar verebilmek için cismi belli bir noktaya göre karşılaştırırız. Bir cismin hareket edip etmediğine karar verebilmek için belli bir referans noktası yani konum belirlememiz gerekmektedir. Birine göre hareketli olan cisim bir başka yerden bakan kişiye göre hareket etmiyor olabilir. Hareket göreceli bir kavramdır. Gözlemi yapan ve gözlenen cismin bulunduğu yere göre cismin hareket edip etmediğine karar verilebilir. Aynı cismi gözleyen iki kişiden birine göre gözlenen cisim hareket ediyor olabilirken diğer gözlemciye göre cisim duruyor olabilir.

Örneğin Dünya’dan Ay’a bakan bir kişi Ay’ın hep aynı yüzünü görür, Dünya’dan bakan kişiye göre Ay hareket etmiyordur. Ay’a Dünya’nın dışından bakan bir kişi Ay’ın hareket ettiğini görür. Veya yan yana duran iki otomobilin camından birbirine bakan iki kişi düşünelim. Otomobillerin hızı ve hareket yönü aynı ise etraflarında da karşılaştırma yapabilecekleri başka cisim göremiyorlarsa birbirlerini hareketsiz olarak algılarlar.

Oysa otomobillerin dışından bakan biri her iki otomobilin de hareketli olduğunu görür.

Bir cismin hareketi tanımlanırken belli bir nokta seçilir, seçilen bu noktaya göre cismin hareketi tanımlanır. Gözlem için seçilen bu nokta referans noktası olarak tanımlanır.

Bir cismin durumu incelenirken referans noktasının belirlenmemesi cismin hareket edip etmediğine karar verilirken karışıklıklara neden olur. Bu karışıklığın önlenmesi için cismin hareketi tanımlanırken mutlaka referans noktası belirlenmelidir.

Yukarıda verilen örneklerde Ay’ın hareketi incelenirken referans noktası olarak Dünya alınırsa Dünya’dan Ay’a bakan kişi Ay’ı hareketsiz görür. Oysa referans noktası olarak Dünya’nın dışında bulunan uzay gemisi alınırsa, uzay gemisinden Ay’a bakan astronot  Ay’ı hareket ediyor olarak görür.

Yan yana duran iki otobüste bulunan karşılıklı camlardan birbirlerine bakan iki yolcunun hareketleri incelenirken otobüsler aynı hızda ve aynı yöne doğru hareket ettiklerinde referans noktası olarak otobüslerin iç kısmı alınırsa otobüsten yanındaki otobüse bakan kişi için diğer otobüs hareketsiz olarak görülür. Oysa referans noktası olarak otobüslerin dışı alınırsa yolculara el sallayan kişiler için otobüsler hareket hâlindedir.

Dünya, Güneş ve evreni düşünürsek hiçbir referans noktası sabit değildir. Bir nokta bir referans sistemine göre sabit iken diğer bir referans noktasına göre hareket ediyor olabilir.

Bu nedenle bir cismin hareket edip etmediğine karar verilebilmesi için öncelikle cismin karşılaştırılmasının yapılabileceği belli bir noktanın belirlenmesi gerekmektedir.

Derleyen: Baki TURAN
Kaynak:  Atatürk Üniversitesi  Fizik Öğretmenliği Bölümü 1. Sınıf “Genel fizik”  Dersi Ders Notları (Baki TURAN); Açık Öğretim Fizik Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Fizik Dersi Ders Kitapları